Met de filosoof Ernst Bloch (1885-1977) openen we 'Het Wijze Web'. Deze Duitse filosoof wordt wel de filosoof van de 'hoop' genoemd, omdat zijn originele denkbeelden veelal betrekking hebben op hoop. Hoop op een betere toekomst, hoop op een betere wereld en met name ook hoop in de zin van de verwezenlijking van idealen in het 'niet-nu'.
Bloch heeft een utopische zienswijze, door zijn blik te richten op een betere wereld, een wereld van vrede en gerechtigheid. Bloch is niet alleen een marxistisch filosoof maar ook een atheïstisch theoloog. Hij wilde de tegenstellingen tussen God en mens, hemel en aarde, christendom en atheïsme overbruggen.
In zijn eerste boek 'Geist der Utopie' (1918) formuleert Bloch de grondslag voor zijn latere oeuvre, met als belangrijkste werk de vijf delen van 'Das Prinzip Hoffnung' (1947). In het eerste deel 'Kleine Tagträume' worden allerlei dagelijkse ervaringen beschreven die refereren aan hopen en verlangen naar ‘meer’ en ‘beter’. Dagdromen vormen voor Bloch het empirische materiaal voor de 'nog-niet' bestaande toekomst. Het tweede deel' Das antizipierende Bewusstsein' vormt de wijsgerige onderbouwing van de utopische verwachtingen. De overige delen van dit boek onderbouwen de verwachtingen verder. Nog weer later postuleerde hij dat concentratie op succes op korte termijn gemakkelijk kan leiden tot het uit het oog verliezen van het uiteindelijke doel.
Dat Bloch als filosoof van de hoop ook heden ten dage nog kan inspireren, bewijst de uitgave van het boek 'Hoop' (2009) geschreven door Ronald van der Vorst.
Met het onderstaande citaat uit 'Hoop' wil ik de lezersvraag inleiden: "Hoop is de remedie tegen apathie, tegen fatalisme, wanhoop, en is bovenal iets dat aangeleerd moet worden. Het is een onzeker gevoel en een voorbeeld van uitgestelde behoeftebevrediging.”
Wat is uw mening over deze stelling, in relatie tot het postulaat van Bloch dat de verwezenlijking van het 'niet-nu' bevordert wordt door uitgesteld verlangen.
Bronnen:
Samenvatting van de reacties
Gezien het feit dat sommige lezers dezelfde opmerkingen plaatsten, geef ik u een puntsgewijze samenvatting:
Hoop heeft verschillende betekenissen
In het christendom behoort Hoop tot de trits christelijke deugden ‘geloof’, ‘hoop’ en ‘liefde’. Hoop verwijst hierin direct naar het hiernamaals, waar na een deugdzaam en godsvruchtig leven een mooier en beter ‘zijn’ te wachten staat. Een voorbeeld van uitgesteld verlangen.
Dit in tegenstelling tot de filosofie van Bloch, die als marxist wel degelijk streefde naar een betere wereld binnen afzienbare tijd, een toekomst waarin vrede, vrijheid en gelijkheid de pijlers onder een nieuwe samenlevingsvorm zouden moeten zijn. Hij werd hierin ernstig teleurgesteld. Eerst door de opkomst van het nazisme in het vooroorlogse Duitsland, waardoor hij uitweek naar andere landen in Europa om uiteindelijk in de Verenigde Staten terecht te komen. In de universiteitsbibliotheek van Harvard schreef hij zijn magnum opus “Das Prinzip Hoffnung”. Na de oorlog vestigde hij zich in de DDR en werd wederom teleurgesteld door de bouw van de Berlijnse muur (1961). Hij vertrok naar West-Duitsland, waar hij in 1977 stierf.
Hoop heeft verschillende gevoelswaarden
Verhelderend is ook het aangereikte onderscheid in ‘valse hoop’,’negatieve hoop’ en ‘positieve hoop’. ‘Valse hoop’ als er sprake is van verwachtingen die menselijkerwijs niet zullen uitkomen; ‘negatieve hoop’ als de gevoelswaarde negatief is (de mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest); ‘positieve hoop’ als extra stimulans om de doelstellingen te verwezenlijken.
Het verschil tussenhoop op korte en op lange termijn
Opgemerkt werd dat ideaaltypische verwachtingen te maken hebben met hoop op lange termijn (het ‘niet-nu’), in tegenstelling tot makkelijk te realiseren verwachtingen die op korte termijn haalbaar zijn.
Hoo p als persoonsgebonden fenomeen
Hoop hangt af van de persoon, zijn omstandigheden en behoeften. Hoop als uitgestelde behoeftebevrediging maakt dat we ons willen inzetten voor iets of voor anderen. Hoop behoort tot de essentie van de mens.
Over het ‘nu’ en het ‘niet-nu’
Interessant is ook het refereren aan de financiële wereld, waar hypotheken, leningen en creditcards de verwezenlijking van de behoeften in het ‘nu’ realiseren, terwijl met name verzekeringen, sparen en beleggen het uitgestelde verlangen vertegenwoordigen en in het ‘niet-nu’ thuishoren.
Frank William, 21 december 2009
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten