Synchroniciteit – Méér dan toeval?

Een vriendin van ons keek onlangs naar het TV-programma van en over Freek de Jonge op de VPRO. Het was een uitzending die de volgende dag een vervolg zou krijgen en ze vroeg zich af hoe Freek er de volgende dag uit zou zien. Later die dag ging ze werken op haar computer, waarbij ze de ingeving kreeg de naam van een oude vriendin te Googlen. Een vriendin die ze al tientallen jaren uit het oog was verloren en aan wie ze eigenlijk nooit meer dacht. De zoektocht eindigde in het gastenboek van Hella Jongerius, de vrouw van Freek. Daarin had de ‘verloren vriendin’ jaren geleden een boodschap achtergelaten: “Ik ga morgen naar een optreden van Freek. Benieuwd wat voor fraais je nu weer voor hem ontworpen hebt”.

Onze vriendin vond dit zo toevallig, dat ze het aan ons vertelde. Maar ik vraag me af of dit nu toeval is of is er sprake van iets anders?

Wie daar niet aan twijfelde, was Ignatius van Loyala (1491-1556), de stichter van de jezuïetenorde. Ignatius zag achter veel gebeurtenissen de wil van God en was daar ook voortdurend naar op zoek. Zo reed hij op een dag op zijn ezel toen er een Moor naast hem kwam rijden die hem zwaar beledigde. Ignatius wilde de Moor wel aan zijn dolk rijgen, maar was er niet zeker van of God daarmee instemde. Hij besloot zijn ezel bij de volgende wegsplitsing de vrije teugel te geven. Als het dier dezelfde weg zou kiezen als de Moor, was dat een teken om hem dood te steken. Op deze wijze ontdekte Ignatius dat het Gods Wil was om de Moor te laten leven.

Deze anekdote wordt verteld door de bejaarde jezuïet Paul de Chavigny de Blot (geb. 1924), sinds 2006 hoogleraar Spiritueel Management aan de Nyenrode Business Universiteit. In zijn oratie ontvouwde hij zijn visie: ‘In elke medewerker zijn innerlijke zekerheden nodig, ontstaan vanuit een spirituele visie, geworteld in een gemeenschappelijke spirituele bron van ondernemingsvisie en corporatieve spiritualiteit.’

Pater de Blot definieert het begrip ‘spiritualiteit’ als ‘innerlijke ervaring die mijzelf overstijgt, richting geeft aan mijn leven en mijn bestaan zinvol maakt’. Spiritualiteit heeft evenals religie betrekking op een bovennatuurlijke of niet-empirische werkelijkheid. Maar het zou dom zijn om het religie te noemen, want dat woord roept bij velen negatieve associaties op. Het doet denken aan dogmatisch leergezag, starre regels, lege rituelen en conflicten met andersdenkenden. Spiritualiteit klinkt veel beter en kan voor iedereen wat anders betekenen. Het is vaak een soort religie à la carte, waarbij men vrijelijk elementen kan overnemen uit diverse religieuze en occulte tradities. De nadruk ligt op individuele ervaringen en persoonlijke groei. Spiritualiteit wordt gewoonlijk aangeboden in de vorm van cursussen of seminars. Het is een product dat verhandeld kan worden, een soort  rebranding van religie, die goed past binnen het marktdenken. Gods Wil is niet iets waar moderne managers mee uit de voeten kunnen.

Maar dat is geen probleem omdat we volgens De Blot evengoed kunnen spreken over ‘zinvol toeval’, een betekenisvolle samenloop van omstandigheden die zich niet rationeel laat verklaren. Ignatius liet zich dikwijls leiden door het toeval en maakte optimaal gebruik van mogelijkheden die zich toevallig voordeden. Dit is ook weggelegd voor spirituele managers, die niet alles rationeel willen plannen. De Blot verwijst daarbij naar het boek Management met synchroniciteit van dr. Ruud Heijblom (2005), die hierover ook een hoofdstuk schreef in De brug naar business spiritualiteit (2006), een uitgave van Nyenrode. ‘Synchronisch management is momentmanagement: het juiste moment waarin de dingen tezamen komen gezien je bestemming’, aldus De Blot.

De term synchroniciteit werd oorspronkelijk bedacht door de psychiater Carl Gustav Jung. Hij merkte op dat een innerlijke voorstelling of gedachte een opvallende overeenkomst kan vertonen met een uiterlijke gebeurtenis, zonder dat er sprake is van een causaal verband. Zulke zinvolle coïncidenties treden volgens hem vooral op in crisissituaties, wanneer er sprake is van sterke archetypische emoties. Jung heeft het over een niet aan ruimte of tijd gebonden Zin, die zich zowel in de psyche van een persoon als in een concrete gebeurtenis uitdrukt, zonder dat die twee elkaar beïnvloeden. Magische krachten spelen daarbij geen rol, want zulke ideeën acht Jung kenmerkend voor de primitieve mens.

Ruud Heijblom beschouwt synchroniciteit als ‘de verbinding tussen een innerlijke gedachte (intentie) en een uiterlijke manifestatie’. Externe omstandigheden kunnen onze intenties en gemoedstoestand reflecteren. Heijblom gelooft dat intenties een soort ‘magneetwerking’ hebben. Dingen komen niet toevallig op je pad. Ze hebben een bedoeling en kunnen je naar je bestemming leiden. Het is ‘alsof een grote onzichtbare hand iets naar je toestuurt’. Betekenisvolle toevallen zijn naar zijn oordeel van belang voor managers omdat ze mogen worden gezien als een signaal dat men in de goede richting gaat. Als je het gevoel krijgt dat er een samenhangend patroon zit in toevallige gebeurtenissen en dat dingen onafwendbaar bij elkaar komen, dan weet je dat je een goede verbinding hebt met het krachtenveld.

Je mag er dan op vertrouwen dat je op het goede spoor zit en dat je intuïtief de juiste beslissingen neemt.

De vraag of er méér is dan toeval, wordt bevestigend beantwoord vanuit de religie en de spiritualiteit, waaraan Jung ook nog zijn visie toevoegt. Een andere vraag is of het in het begin van dit stukje beschreven ‘zinvolle toeval’ toegeschreven zou kunnen worden aan helderziendheid.

Ik ben benieuwd wat de meningen en ervaringen zijn van het kennisnetwerk!

Bronnen:

• Nyenrode Business Universiteit
• Prof. Dr Paul de Chavigny de Blot
• Prof. Dr Ruud Heijblom